Międzynarodowa konferencja naukowa – 31 marca 2023

Dziedzictwo kulturowe Ukrainy Wschodniej

W piątek 31 marca odbędzie się w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej jednodniowa konferencja naukowa związana z wystawą „Święte Ikony Kijowa i Czernihowa”. Udział weźmie 11 prelegentów z różnych ośrodków uczelnianych i muzealnych. Konferencja stanowi podsumowanie prowadzonych dotychczas kwerend i badań naukowych związanych z dziedzictwem Ukrainy Wschodniej.

10:00   dr Piotr Kopszak, Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
              Otwarcie konferencji

10:10   bp dr hab. Michał Janocha prof. UW, Uniwersytet Warszawski
              Mecenas artystyczny Iwana Mazepy

10:30   dr Daria Dobrijan, Muzeum Duchowne Skarby Ukrainy, Ukraina
              Музей «Духовні скарби України» (Київ)

10:50   dr hab. Aleksandra Sulikowska prof. UW, Uniwersytet Warszawski
              Tożsamość i ikonografia. Sztuka Ukrainy XVII-XIX wieku

11:20    dr Matra Fedak, Muzeum Narodowe we Lwowie
              Osobliwości ikonografii świętych Antoniego i Teodozjusza Peczerskich w XVII-XVIII wieku

11:40   prof. Jurij Piskun, Mińsk, Białoruś
              Абразы „простага пісьма” Давыдгарадоцкага княства, іх стваральнікі і замоўцы

12:00   dr hab. Mirosław P. Kruk, prof. UG, Uniwersytet Gdański/ Muzeum Narodowe w Krakowie
              Ikona czernichowska? „Czuwający Emmanuel” w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie

12:20   prof. dr hab. Marzanna Kuczyńska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
              Emblematyka w kazaniach Stefana Jaworskiego

14:00   Vitalij Michalczuk, Uniwersytet Warszawski
              Monaster w Jabłecznej i Kijów

14:20   Joanna Tomalska, Uniwersytet Warszawski
              Prawosławny klasztor „z ruskiej strony” Drohiczyna i jego kontakty z Kijowem

15:00   Łukasz Hajduczenia, Uniwersytet Warszawski
              Muzyczne dzieło św. Atanazego Brzeskiego między Kijowem a Warszawą

15:20   dr hab. Irena Rolska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
              Ikona z Lublina

Wystawa „Święte ikony Kijowa i Czernihowa” w Muzeum Archidiecezji Warszawskie zgromadziła część zabytków pochodzących z kolekcji w Polsce. W trakcie kwerend odnaleźliśmy szereg obiektów powstałych w środowisku artystycznym Ukrainy Wschodniej. Niektóre z nich nie mogły przyjechać do Warszawy, z różnych przyczyn.

W zasobach bibliotek polskich przechowywanych jest wiele starych druków wydawanych w Kijowie i Czernihowie w XVII i XVIII wieku. Są to często unikatowe książki, ale też ulotne ryciny, przechowywane głównie w Muzeum Narodowym w Warszawie i w Bibliotece Narodowej. Na wystawie pokazano obiekty znane tylko w formie jednego egzemplarza. Wielkim odkryciem stały się druki pochodzące z Muzeum Prawosławnej Metropolii Warszawskiej. Nie zostały one dotychczas zarejestrowane w katalogu centralnym Biblioteki Narodowej ani też w literaturze naukowej.

Jednym z największych niespodzianek dla autorów wystawy stały się ikony malowane prawdopodobnie w Ławrze Peczerskiej oraz niektóre z nich związane z połtawskim środowiskiem malarskim. Odnajdujemy je w zarówno w cerkwiach prawosławnych, ale też w kościołach katolickich położonych we wschodniej części Polski. Jak to się stało, że wiele dzieł, powstałych po 1686, czyli roku oderwania wschodniej części Ukrainy od Rzeczypospolitej, znalazło się daleko od miejsca ich powstania?

Na Podlasiu, obejmującym zarówno tereny dzisiejszej Polski jak i Białorusi oraz regionów sąsiednich przetrwało przez wieki sześć prawosławnych monasterów: Bielsku Podlaskim, Brześciu, Drohiczynie, Zabłudowie, Jabłecznej, Słucku i Wilnie. To te które pozostały wierne prawosławiu, pozostając lojalnym w stosunku do władz świeckich Rzeczypospolitej, również odwołujących się do tradycji silnych związków z Konstantynopolem poprzez łączność z Metropolią Kijowską. Zabytki te będą prezentowane przez polskich jak i białoruskich uczonych.

Osobnym zagadnieniem nurtujących badaczy to mecenat artystyczny arystokracji ukraińskiej, o czym w Polsce, ale i w innych krajach mało wiadomo. Będziemy mogli się o tym dowiedzieć podczas konferencji.

Niezwykle ważnym w poznaniu kultury Ukrainy jest znajomość środowiska intelektualnego Akademii Mohylańskiej oraz Akademii w Czernihowie. Teolodzy, pisarze, rytownicy stworzyli w połowie XVII wieku istotne centrum intelektualne, które emanowało na cały prawosławny świat. Problematyka ta będzie obecna podczas konferencji.

Zainteresowanie kulturą ukraińską nie tylko w Polsce, ale w innych krajach jest co raz większe. Muzeum Archidiecezji Warszawskiej jest pierwszą instytucją w Europie, w której przygotowano wystawę dawnej sztuki ukraińskiej. Obecnie organizowane są kolejne wystawy (Muzeum Sztuki w Wilnie), a zapewne za chwilę będziemy mogli zobaczyć je w najważniejszych muzeach na świecie.

prof. Waldemar Deluga