Od czerwca 2023 roku Muzeum Archidiecezji Warszawskiej prezentuje na wystawie stałej obraz Jerzego Kossaka pochodzący z kolekcji prywatnej.

Jerzy Kossak

Wizja Napoleona w odwrocie spod Moskwy, 1939

olej/płótno, 101 x 136 cm

Jerzy Kossak (1886 Kraków – 1955 Kraków), był wnukiem Juliusza Kossaka i synem Wojciecha, oraz bratem Magdaleny Samozwaniec i Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Kształcił się u dziadka i ojca i podejmował zbliżone tematy. Tworzył najchętniej w technice olejnej na tekturze lub płótnie, posługując się gamą nasyconych kolorów, które kładł długimi i szybkimi pociągnięciami pędzla. Malował, podobnie jak dziadek i ojciec, portrety, sceny rodzajowe i batalistyczne, polowania. Chętnie sięgał do wątków związanych z kampanią napoleońską.

Z roku 1913 pochodzi jeden z najsławniejszych obrazów Jerzego Kossaka, Widzenie Napoleona w odwrocie spod Moskwy. Dzieło to stało się początkiem dużej serii obrazów o tym samym temacie, stanowiących repliki autorskie. W ciągu lat 20. – 40. XX w. artysta namalował kilkanaście zbliżonych kompozycji, różniących się formatami (największa 130 x 170 cm). Dziś znajdują się one w większości w zbiorach prywatnych oraz w Muzeach Narodowych w Krakowie i Warszawie, a także w kolekcjach w USA, Australii i Moskwie.

Obraz nawiązuje do porażki Napoleona pod Moskwą w 1812 r. i przedstawia dramatyczny odwrót jego wojsk i marsz przez bezkresne, zimowe przestrzenie, wśród zamieci. Ostre mrozy, brak kwater i żywności, oraz nieustanna wojna podjazdowa prowadzona przez oddziały kozackie, zamieniły ów powrót na zachód w pogrom. Dramatycznemu przemarszowi towarzyszy wspomnienie dawnej chwały; nad niekończącą się kolumną wycieńczonego wojska, na rozbłyskającym zorzą niebie pojawia się głowa egipskiego Sfinksa. Starożytny symbol władzy i potęgi królewskiej stanowi nawiązanie do słynnego zwycięstwa Napoleona pod piramidami w 1798 roku i dopełnia goryczy porażki.