Jak na wystawie opowiedzieć o dokonaniach pracowni, gdy powstałe w niej dzieła – witraże i mozaiki – są przeznaczone głównie do oglądania in situ, a projekty w większości zostały zniszczone? Czy ocalony „ruchomy” materiał – w zasobach muzeów i prywatnych właścicieli – okaże się wystarczającą podstawą, aby dać wyobrażenie o linii rozwoju i artystycznej wartości Krakowskiego Zakładu Witrażów, Oszkleń Artystycznych i Mozaiki S.G. Żeleński? Jeśli ktoś z oglądających powie, jak dawny klient firmy, „nie wiadomo, co jest ładniejsze, czy projekt, czy witraż” to jej cel będzie spełniony.

Wystawa pokazuje półwiecze dokonań Zakładu, powstałego w 1902 pod firmą: prof. W. Ekielski i A. Tuch, do 1952, który położył kres prywatnej firmie S.G. Żeleński (1907).

Został założony w momencie, gdy Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana (1901) próbowało łączyć norwidowską ideę odnowy i rozwoju rzemiosła artystycznego z ideologią ruchu Arts&Crafts. Do Wielkiej Wojny działał głównie w Galicji, realizował zamówienia do kościołów i do wnętrz świeckich, w których współuczestniczył w koncepcji syntezy sztuk. W Królestwie Polskim miał konkurencję w polskich firmach czynnych w Warszawie. W Wielkim Księstwie Poznańskim, pozbawionym polskich pracowni, Polacy składanie zamówień w Krakowie poczytywali za patriotyczny obowiązek. W Odrodzonej Polsce, prowadzony przez Izę Żeleńską, dominował na obszarze całego kraju, a najbardziej awangardowe dzieła pojawiły się w gmachach autonomicznego województwa śląskiego. Po II wojnie światowej realizował znakomite projekty do kościołów, dziś rzadko zauważane.

Na wystawie w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej jest prezentowana zaledwie cząstka ocalałych projektów i kartonów oraz witraże, które nie wymagały demontażu z okien i są w formacie odpowiednim do ekspozycji w przestrzeni muzealnej sali. Koniecznym było uzupełnienie ich o i fotografie archiwalne i współczesne fotogramy – inaczej widzowie nie mogliby zobaczyć najbardziej rozpoznawalnych młodopolskich witraży. Wybrano prace tylko około 30. (spośród ponad 150.) autorów współpracujących z Zakładem. Świadomie zrezygnowano z prezentacji szeroko znanych prac Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, czy ostatnio pokazanych Włodzimierza Tetmajera, na rzecz artystów mniej znanych lub znanych z uprawiania innych pól sztuki. Większość dzieł zgromadzonych na wystawie nigdy nie była wystawiana. Szczególnie wiele jest prac Franciszka Mączyńskiego, który jako projektant był związany z Zakładem od samego początku, a od 1921 był kierownikiem artystycznym (tę funkcję ustanowioną przez Żeleńskiego jako pierwszy pełnił Jan Bukowski) i Stefana W. Matejki w 1907–1914 kierującego działem figuralnym. Dotkliwa jest nieobecność niektórych twórców wynikająca z różnych przyczyn. Nie zrezygnowano z pokazania dzieł źle zachowanych, co jest dyskusyjne ze względów estetycznych, ale mają one zwrócić uwagę na problemy związane z ochroną tego kruchego dziedzictwa.

Wystawa „Światłem malowanie” jest pierwszą wystawą, która prezentuje zachowany dorobek Krakowskiego Zakładu Witrażów i Mozaiki działającego przez blisko pół wieku pod szyldem S.G Żeleński. Warto zwrócić uwagę, że sam Stanisław Gabriel Żeleński zakładem kierował tylko przez 7 lat. Rolę szefa firmy, po śmierci męża przejęła żona – Iza z Madeyskich Żeleńska. I tej niezwykłej kobiecie będzie poświęcony pierwszy wykład Danuty Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej, która jest kuratorką wystawy.

28.01.2025 wt. Iza z Madeyskich Żeleńska (1878-1956): „urocza Izia”-„Dzielna niewiasta”; Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska
04.02.2025 wt. Powojenna sztuka witrażowa w Polsce; prof. Maria J. Żychowska
11.02.2025 wt. Witraż w poezji Młodej Polski; dr Rozalia Wojkiewicz
18.02.2025 wt. Witraż to nie kosmos? Opowieść o tym jak powstaje witraż oraz o wpływie AI na ten proces; Andrzej Bochacz
04.03.2025 wt. Obraz Kazimierza Stabrowskiego „Paw” na tle witrażu; dr Piotr Kopszak
11.03.2025 wt. Mozaika i teologia – Nicea i Sobór; o. Lucjan Bartkowiak
19.03.2025 śr. Witraż Zakładu S. G. Żeleński wg projektu Wyspiańskiego w kaplicy Katowickiej Kurii; ks. dr Leszek Makówka
25.03.2025 wt. Witraż w teorii sztuki XIX w.; Roksana Gawrońska
01.04.2025 wt. Witraż w perspektywie koncepcji wyobraźni katolickiej; prof. Grzegorz Pyszczek
08.04.2025 wt. Adam Żeleński – „Ptak Złoty”; Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska

LEKCJE „CZYM JEST WITRAŻ?”
Na zajęciach porozmawiamy o tym, co to jest witraż i co stanowi jego istotę. Prześledzimy wspólnie etapy jego powstawania (od szkicu do gotowego dzieła) i odpowiemy na pytanie, kto jest kim podczas jego tworzenia (pojęcia: projektant, wykonawca, rzemieślnik, artysta). Zwrócimy uwagę na istotne zagadnienie odrodzenia sztuki witrażowej w wieku XIX, które pociągnęło za sobą ważne zmiany zarówno w tematyce, jak i przestrzeni występowania witraży (od sacrum do profanum). Na koniec zastanowimy się wspólnie nad fenomenem Zakładu Żeleńskich jako firmy
z przepisem na sukces: porozmawiamy o popularności Zakładu, wymienimy nazwiska najważniejszych artystów
z nim współpracujących, opowiemy o tym, jaki był „marketing” firmy i omówimy jej powojenne losy.
• Na zajęcia zapraszamy uczniów szkół podstawowych z klas 7 i 8 oraz uczniów szkół średnich.
• Czas: ok. 60 min.
• Cena: 20 zł od ucznia.
• Minimalna liczba uczestników – 10 os. a maksymalna – 25 os.
Lekcja jest realizowana od wtorku do piątku w godzinach przedpołudniowych, w czasie trwania wystawy
tj. do 11 kwietnia 2025 r. Lekcja prowadzona jest na wystawie „Światłem Malowanie. Witraże i mozaiki z Krakowskiego Zakładu Witrażów S. G. Żeleński (1902–1952)”.

ZWIEDZANIE KAPLICY W DOMU ARCYBISKUPÓW WARSZAWSKICH NA UL. MIODOWEJ
Wyjątkowa okazja do oglądania pięknych witraży wykonanych dla kaplicy kurialnej w 1953 r. przez Zakład S. G. Żeleński. Spotkania w środy o 12:15 w Muzeum na ul. Dziekania 1, następnie wspólne przejście do Domu Arcybiskupów na ul. Miodową.
Obowiązuje bilet na wystawę „Światłem malowanie”. Ważność zachowują bilety zakupione innego dnia.

Patroni medialni: Radio Warszawa, Tygodnik Idziemy, Tygodnik Gość Niedzielny, Tygodnik Niedziela, Stacja 7, Spotkania z Zabytkami, White MAD, Artinfo.pl